تعزیه، هنری نمایشی است که در آن نهضت عاشورا و وقایع کربلا به دست افرادی که هر یک نقشی از شخصیتهای اصلی را بر دوش دارند، نشان داده میشود.
در ایام ماه محرم و صفر آیینهای مختلفی در این استان برپا میشود که برخی از این مراسم معنوی به ثبت ملی رسیده است.
تعزیه شهر اراک
اراک یکی از شهرهای دوره قاجار است. در این شهر هر ساله و دردهه محرم مراسم تعزیه خوانی برگزار میشده است. این آیین در شهر اراک و در بازار تاریخی آن صورت گرفته و برخلاف دیگر نقاط استان بصورت سیار است.
تعزیه سیار توسط مردم دو محله قدیمی قلعه و حصار و طی دهه اول ماه محرم توسط چند گروه برگزار میشده است. مخاطبان و مشاهدین ثابت و گروههای چندگانه با تمامی نقشهای تعزیه در میانه راه بهصورت سیار اجرای مراسم می کردند.
مراسم تعزیه اراک یکی از دراماتیک ترین جنبههای نمایشی از یک مراسم آیینی است که در کمتر جایی از گستره ایران میتوان از آن سراغ گرفت.
تعزیه روستای گرکان
روستای گرکان یکی از روستاهای تابع شهرستان آشتیان است. در این روستا و در تکیه قدیمی این روستا هرساله و در ایام شهادت ائمه تعزیه برگزار میشود. درداخل تکیه یاد شده با نام تکیه سر پل حجرههایی برای نشستن مردم و میانگاهی برای برگزاری تعزیه پیشبینی شده است. نسخههای تعزیه در روستای یاد شده به گویش گرکانی و به خط خوشنویسان روستاست.
برگزاری تعزیه دوطفلان مسلم، شام غریبان و فروختن پسر شیعه درکنار دیگر تعزیهها، از جنبههای برجسته این مراسم است.
مراسم چغچغهزنی در روستای انجدان
انجدان یکی از روستاهای تاریخی استان مرکزی در ۲۸ کیلومتری جنوب شرق شهر اراک است. در این روستای تاریخی درروزهای دهم و یازدهم محرم مراسمی بنام چغچغهزنی برگزار میشود.
چغچغه ابزاری چوبی و خراطی شده است که با به هم کوبیدن آنها به هم آهنگهای موزون ایجاد میشود. انجدان از دومحله بالا و پایین تشکیل شده و مردم این دو محله با انجام چغچغه زنی به عزاداری میپردازند.غالباً یک نفر آواها و نوحههای محلی سر داده و چغچغهزنها با هماهنگیهای خاص با چغچغه جواب میدهند. این مراسم ریشه در گذشته مردم انجدان داشته و حداقل از دوره قاجار برگزار میشود.
تعزیه تفرش
تعزیه در تفرش از مراسم ریشهدار و کهن است. در این شهر و روستاهای پیرامون آن تکایائی ساخته شده که هر ساله و با فرارسیدن ماه محرم در آنها تعزیه با استقبال واشتیاق خاص از طرف عموم بر گزار میشود.
در تمامی تکیههای محله فم از روز اول محرم تعزیههای مرسوم دهه برگزار شده و هر محله ششناو، خلچان و زاغرم جداگانه به اجرای این مراسم آیینی میپردازند. مردم شهر و مسافرانی که از بلاد اطراف می آیند مخاطبان تعزیه بوده و مهمان تکایاهستند.
تعزیه میراث ماندگار گذشتگان در تفرش بوده واز دوره صفویه در این شهر برگزار میشود.
تعزیه وفس
روستای وفس از روستاهای کهن استان مرکزی و شهرستان کمیجان است. این روستا بهواسطه بافت تاریخی زیبا و گویش تاتی مردم آبادی از روستاهای در خور مطالعه و توجه است. مراسم تعزیه یکی از مراسمی است که هر ساله در این روستا و با حضور ساکنین روستا برگزار میشود.