بازارها چه در دوره اسلامی و چه قبل از اسلام در ایران بخش اساسی و بافت مرکزی و اصلی شهر را تشکیل میدادهاند.
بازارها علاوه براینکه محل خریدوفروش کالاهای موردنیاز عموممردم بودهاند، در حقیقت کارگاههای تولیدی کشور هم بشمار میرفتهاند.
مسجد، بارانداز، کاروانسرا، آب انبار، سقاخانه و حمام از جمله اماکنی بوده که در مجموعه بازار شکل میگرفته و عموما این اماکن بر اساس درآمد موقوفات و اجاره حجرهها و مغارههای وقفی مساجد اداره میشدهاند.
بازارها از ابتدای وجودی در ایران همیشه مرکز تصمیمگیریهای مهم سیاسی و اقتصادی و همچنین مرکز امداد و کمک به درماندگان بوده، ضمن اینکه بهترین هنر معماری بر اساس مصالح موجود در محل و نوع آب و هوای حاکم بر منطقه در ساخت بازارها به کارگرفته میشدهاست.
مجموعه تاریخی بازار اراک نیز نمونه ارزشمندی از شهرسازی اوایل قرن ۱۳ است که بنای آن را فردی به نام سپهدار اعظم حاکم اراک گذاشته است این بازار از دیرباز به عنوان مرکز اقتصادی و تجارت شهر و عرضه فرش همراه با مواد اولیه آن از قبیل تار و پود و نقشه دار قالی و خامه شناخته می شود
مجموعه بازار اراک در سال ۱۲۲۸هجری قمری و در زمان پادشاهی فتحعلی شاه قاجار در بافت مرکزی شهر سلطان آباد و به توسط یوسف خان گرجی بنا شدهاست.
این بنای با ارزش تاریخی که تلفیقی از معماری مدرن و سنتی ایران است در چهار جهت شمال، جنوب، شرق و غرب ساخته شده است، طول بازار در جهت شمال به جنوب ۷۲۰متر و در جهت غرب به شرق حدود ۲۰۰متر است،این دو بازار در محلی که چهار سوق نامیده میشود در هم تلاقی میکنند.
آجر، مصالح غالب درساخت بازار بوده وبا ملات گچ، آهک و خاک رس تمامی بنا را ساختمان نمودهاند، در پی دیوارها و همچنین در جرز دیوار و طاقها برای استحکام بیشتر از تیرچههای چوبی استفاده شده و در پای ستونها هم صفحات و ورقهای منجمد مسی و سربی به کارگرفته شدهاست.
سقف بازار گنبدی بوده و با کاهگل پوشیده شده، از نمای پشت بام، گنبدهای ممتد در دو ردیف شمالی و جنوبی و غربی و شرقی به طور زیبایی مشاهده میشود و گنبد چهار سوق از دیگر گنبدها بلندتر و با عظمت تر دیده میشود.
درمرکز هر گنبد نورگیری تعبیه شده که کار هواکش را همانجام میدهد، عمده حجرهها در راسته بازارها استقرار یافته و کارگاههای تولیدی، باراندازها، انبارها و بازارچههای اختصاصی در سراها میباشد.
در طرفین بازار بهفواصل حدود پنجاه متری ازیکدیگر سراهایی ساخته شده که به فروش کالا وارائه خدمات مشغول میباشند، سراهای کاشانی، گلشن، نوروزی از این جملهاند.
زیباترین و مهمترین سرای بازار که همچنان توانسته ساختار اولیه خود را حفظ نماید، سرای کاشانی است که به بازار فرش اختصاص یافته است.
درجنب بازار، مسجد ومدرسه سپهدار که یکی از زیباترین مساجد اراک میباشد قرار داشته و پشتبام بازار کاملا برحیاط مدرسه و مسجد سپهدار مشرف میباشد.
مجموعه بازار اراک در تاریخ ۱۳۵۵/۸/۱۰به شماره ۱۲۸۵در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدهاست
بازار اراک به عنوان آخرین اثر معماری ایرانی و اسلامی در مرکز شهر اراک قد برافراشته و همچنان از محل های تجاری پررونق شهر است.این بازار که به بازار سرپوشیده نیز معروف است کمتر از یک کیلومتر طول دارد و دارای طاق هایی بلند و دیوارهای مرتفع است. طول دیوارهای بازار اراک به حدود هفت متر می رسد و شامل انواع واحدهای تجاری متعدد است و با ورود به بازار می توان انواع مایحتاج از اجناس لوکس و زیورآلات گرفته تا سوغاتی های استان و لباس را تهیه کرد.
بازارها در گذشته نه تنها دارای امکانات تجاری بودند بلکه، مجموعه بوده اندذ و دارای امکاناتی چون، مسجد، بارانداز، کاروانسرا، آب انبار، سقاخانه، حمام و … بودند که بازار اراک نیز از این امر مستثنی نبوده با این حال بسیاری از امکانات جانبی بازار اراک در گذشته، ویران و تخریب شده است و اکنون مسجد، سقاخانه و بارانداز در بازار به چشم می خورد.
بازار اراک، مجموعه دیدنی است که در ۲۰۰ سال گذشته و در سال، ۱۲۲۸ هجری قمری در زمان پادشاهی، فتحعلی شاه قاجار در بافت مرکزی سلطان آباد عراق عجم (اراک) توسط یوسف خان گرجی بنا شد.این بنای با ارزش تاریخی، تلفیقی از معماری مدرن و سنتی ایران لست که در چهار جهت شمال به جنوب و شرق به غرب احداث شده است. از شمال به جنوب ۷۵۰ متر و از شرق به غرب ۲۰۰ متر است این جهت ها در محلی به نام چهار سوق در هم تلاقی می شود.بازار اراک دارای گذرها و سراهای متعددی دارد که به با سقف های گنبدی شکل ساخته شده و در دادن نقش و نگار به داخل گنبدها چنان مهارت و زیبایی به کار گرفته شده که که چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند.
هوای بازار اراک در تابستان خنک و در زمستان گرم است و در ساخت آن از ملات گچ، آهک، خاک رس، تیرچه های چوبی و ورق ها و صفحات فلزی منجمد مسی و سربی و کاهگل استفاده شده است و با وجود تغییر در پایه های برخی از حجره ها تا به امروز استواری خود را حفظ کرده است.
گنبد چهارسوق بازار بلندترین بخش بازار است که در مرکز آن قرار دارد در مرکز این گنبد آبخوری و در اطراف آن حجره های مختلف صنایع دستی به چشم می خورد که می تواند سوغاتی برای مسافران باشد.
سراهای بازار به فاصله ۵۰ متری از هم ساخته شده است. سرای کاشانی، گلشن و نوزری از جمله سراهای زیبای این بازار است که همچنان ساختار اولیه خود را حفظ کرده است.
بازار اراک در سال ۱۳۵۵ به شماره ۱۲۸۵ به ثبت اثار ملی کشور رسیده و از آثار تاریخی و گردشگری استان مرکزی است و کمتر مسافری است که به اراک بیاید و ساعاتی متمادی را در بازار اراک سپری نکند و سوغات خود را تهیه نکند.